Kültür Sanat

Şanlıurfa Türkçesinde Kullanılan Ermenice Kökenli Kelimeler

Şanlıurfa Türkçesi, günlük yaşamda Ermenice kökenli kelimeleri hâlâ kullanıyor; Mari’den Silepçe’ye kadar birçok sözcük ...

Abone Ol

Urfa’da konuşulan Türkçe, dış etkilere açık bir dil özelliği taşımaktadır. Halk, kulağına ve hançeresine uygun gördüğü sözcükleri bazen değişmeden, bazen değiştirerek, bazen de kısaltarak kullanmaktan çekinmemektedir. Urfa Türkçesinde, Türkçe olup günümüzde sözlüklerde yer almayan kelimelerin yanı sıra; Arapça, Farsça, Kürtçe, Süryanice, Ermenice ve Batı kökenli sözcüklerin de halk tarafından kendi telaffuzuna uygun hale getirilerek kullanıldığı görülmektedir.

Şanlıurfa Büyükşehir Belediyesince yayınlanan urfaca Urfalıca kitabında yer alan bilgilere göre ; Şanlıurfa’da kullanılan Ermenice kelimelerden Bazı örnekler şunlardır:

·         Mari: Dişi keklik. Sözcüğün Ermenice olduğu tahmin edilmektedir.

·         Bişri: Erkek kekliğe Urfa’da verilen ad. Dişi kekliğe “mari” denmesi nedeniyle sözcüğün Ermenice olduğu düşünülmektedir.

·         Büdik Meydanı: Bıçakçı Meydanı ve Kadıoğlu Mahallesi’nden geçen yolların kesiştiği küçük meydan. Meydan, batıda “Böyik OYl” yani Vali Fuat Bey Caddesi’ne açılmaktadır. Cumhuriyet öncesi bu bölgede Ermenilerin yaşadığı bilinmektedir. Meydanda büyük bir dut ağacı ve mahalle halkının su ihtiyacını gidermek amacıyla yapılmış küçük bir çeşme bulunmaktadır. “Büdük” veya “Bidik” sözcüklerinin anlamı tam olarak bilinmemektedir. Zayıf bir ihtimal de olsa, meydanın adı çevresindeki ailelerin lakaplarından gelmiş olabilir. Ermenice olma olasılığı da vardır.

·         Cop: Köpek yavrusuna verilen ad. Sözcük Ermenicedir (bakınız: Colé).

·         Çitara: Erkeklerin çarşıda veya pazarda giydikleri, beyaz zemin üzerine kalın çizgili, ipek taklidi saten karışımı bir entari kumaşı türü. Daha kıymetli olan “Cebelye” entarisinden farklıdır. Çocuklara bayramlık olarak diktirilirdi. Sözcük Ermenicedir.

·         Çörten: Yağmur oluğu. Sözcük Ermenicedir.

·         Him: Dip, temel. Sözcük Ermenicedir.

·         Küttik: Boyu kısa. Sözcük Ermenicedir.

·         Külinçe: Hamur; boy, mayana, mahlep gibi baharatlarla yoğrulur. Az tuz veya şeker eklenebilir. Hamur mayalı olarak bekletilir ve şekil verildikten sonra üzeri desenle süslenir, yumurta sarısı sürülerek fırına verilir. Üzerine çörek otu serpilir. Bayatlamayan bu besin, kıtlık ve karne yıllarında önem kazanmıştır. Sözcüğün Ermenice kökenli olduğu ve “paskalya çöreği” anlamına geldiği iddia edilmektedir.

·         Livan: Urfa’daki büyük konaklarda, yaz eyvanının dip üst tarafında bulunan hava deliği veya kanalı. Yaz akşamlarında batıdan esen rüzgâr, livan aracılığıyla eyvana serin hava sağlar. Sözcük Ermenicedir.

·         Miyene: Kalaycılıkta, kalaylanan kapların eğrilerini düzeltmek için kullanılan sapı uzun, tek taraflı çekiç. Sözcük Ermenicedir.

·         Silepçe: Musluk suyunun olmadığı dönemlerde, yemek sonrası elleri yıkamak için kullanılan ve atık suyu biriktiren kap. Ortak yaşam alanlarında gece tuvalet ihtiyacı için de kullanılırdı. “Kan kusana altın silepçe tutmak” deyimi buradan gelmektedir. Sözcüğün Ermenice olduğu iddia edilmektedir.

Urfa Türkçesi, bu özelliğiyle farklı kültür ve dillerden beslenen zengin bir dil mozaiği olarak dikkat çekmektedir.