Tokat Adının En Bilinen Köken Rivayetleri
Tokat isminin nereden geldiği, şehir tarihine ilgi duyanların en sık sorduğu sorulardan biridir. Tokat adı üzerine farklı kültürlere dayanan çeşitli rivayetler bulunmaktadır. En yaygın anlatıya göre Tokat ismi, eski dönemlerde bölgede hüküm süren “Dokat” veya “Tokatios” olarak adlandırılan bir yerleşimden türemiştir. Antik kaynaklara göre bu isim zamanla halk dilinde dönüşerek bugünkü hâlini almıştır. Bu görüş, bölgenin yüzyıllar boyunca farklı imparatorlukların hâkimiyetinde kalması nedeniyle isim yapısının değişime uğradığını göstermektedir.
Antik Dönem Yerleşimleri ve İsim Değişimleri
Tokat’ın kadim bir yerleşim merkezi olması, isminin kökenine dair çok sayıda ihtimali beraberinde getirmiştir. Hititlerden başlayarak Roma ve Bizans’a kadar uzanan dönemlerde bölgede farklı isimler kullanıldığı bilinmektedir. Roma dönemine ait bazı haritalarda kentin “Dokia” veya “Eudokia” şeklinde geçtiği görülür. Bizans döneminde aynı isimlerin çeşitli telaffuzlarla kaydedildiği, Selçuklu sonrasında ise Türkçe konuşan halkın bu ismi “Tokat” olarak benimsediği düşünülmektedir. Bu süreç, ismin yüzyıllar içindeki doğal dönüşümünü açıkça ortaya koymaktadır.
Tokat İsminin Coğrafi Yapıyla İlişkisi
Bazı araştırmacılar Tokat adının bölgenin coğrafi özellikleriyle bağlantılı olduğuna da dikkat çekmektedir. Şehrin, yüksek tepelerin arasında kalan bir yerleşim olması nedeniyle, eski Türkçede “tok” veya “toka” kelimeleriyle ilişkilendirildiği öne sürülür. Bu kelimeler, dik yamaçlar veya kapalı vadiler için kullanılırdı. Tokat’ın, Kelkit Vadisi boyunca uzanan yapısı ve doğal savunma hattı olarak görülebilecek bir konumda olması, bu görüşü destekleyen detaylar arasında gösterilmektedir. Her ne kadar bu açıklama kesinlik taşımıyor olsa da ismin coğrafi unsurlarla bağdaştırılabileceğini düşünen uzmanlar tarafından sıkça dile getirilir.
Türklerin Bölgeye Gelişiyle İsimdeki Değişim
Selçuklu döneminde Anadolu’ya hâkim olan Türk boylarının bölge adlarını kendi telaffuzlarına uyarladıkları bilinmektedir. Tokat da bu dönüşümün yaşandığı şehirlerden biri olarak kabul edilir. Selçuklu kayıtlarında Tokat’ın adı “Tokath”, “Tokad” veya “Tokat” olarak geçer. Türk hâkimiyetinin güçlenmesiyle birlikte bu yazılışlar sadeleşmiş ve bugünkü şekli olan Tokat kullanılmaya başlanmıştır. Bölgedeki halk kültüründe de Tokat adının Türklerin bölgeye yerleşmesiyle birlikte kesin biçimini aldığına dair güçlü bir inanış bulunmaktadır.
Efsaneler ve Halk Arasında Anlatılan Farklı Hikâyeler
Tokat’ın ismine dair halk arasında anlatılan eğlenceli ve renkli hikâyeler de vardır. Bunlardan biri, bölgenin çok sert bir iklime sahip olması nedeniyle “tok atan” yani güçlü rüzgârların estiği bir yer olduğuna dair anlatıdır. Bir başka sözlü gelenekte ise Tokat’ın adının “ok atılan yer” anlamına gelen eski bir ifadeden geldiği söylenir. Bu tür anlatılar tarihsel kaynaklarla doğrulanmasa da Tokat’ın kültürel hafızasında önemli bir yer tutar ve şehir kimliğine folklorik bir zenginlik katmaya devam eder.
Uzmanların Üzerinde Durduğu En Güçlü Olasılık
Bugün tarihçiler arasında en çok kabul gören görüş, Tokat adının Bizans döneminde kullanılan “Dokia” veya “Eudokia” isimlerinin Türkçeleşmiş hâli olmasıdır. Bölgenin stratejik konumu, tarih boyunca önemli bir yerleşim merkezi olması ve farklı kültürlerin izlerini taşıması, bu ismin zaman içinde dönüşmesini doğal kılmaktadır. Tokat’ın binlerce yıllık geçmişi düşünüldüğünde, ismin tek bir kaynağa bağlanması güç olsa da tarihsel veriler bu ihtimali daha güçlü kılmaktadır.
Tokat isminin kökenine dair yapılan araştırmalar, şehrin derin tarihini ve kültürel çeşitliliğini bir kez daha gözler önüne seriyor. Bu kadim Anadolu şehri, ismine dair gizemle birlikte geçmişten bugüne uzanan zengin bir mirası da taşımaya devam ediyor.
Kaynak: Zeki Ersin Yıldırım
Kaynak: Zeki Ersin Yıldırım