Şanlıurfa’ tarihi yapılarla zengin bir kent. Gerek Osmanlı dönemindeki işyerleri ve gerekse saray gibi konakların restore edilerek gelecek nesillere aktarılması çok önemlidir. 1990 yıllarından sonra ŞURKAV Vakfı tarafından yapılan restorasyonlar daha sonra Vakıflar Genel Müdürlüğünce camiler ve mülkiyetinde bulunan tarihi yerler restore edildi ve edilmeye devam ediyor. Ancak, Şanlıurfa Belediyesinin son 4 yıldır tarihi eserlere el atması ise yıllardır çözülemeyen Mahmut oğlu Kulesi ve çevresi tarihi yapıya kavuştu. Tarihi çarşı ve hanlar bölgesinin ayağa kaldırılması konusunda hummalı bir çalışma ise şu günlerde devam ediyor. .
Şehirdeki yaklaşık 30 Tarihi Handan 9’nun projesini hazırlayan Şanlıurfa Belediyesi, tarihi hanları özgün haliyle önümüzdeki yüzyıllara taşımak için 3’nü restore etti. Harran Kapı’daki Demirkol hanında ise çalışmalarını 4 aydır aralıksız sürdürüyor.
Daha önce harabe içerisinde olan Demirkol hanını yeniden ayağa kaldırmak için düğmeye basan Şanlıurfa Belediyesi, bu çerçevede tarihi handa 140 romork hafriyat ve pislik çıkarttı. Yaklaşık 2 ay içerisinde Demirkol hanında restorasyon çalışmalarını tamamlayacak olan Şanlıurfa Belediyesi daha önce de Mençek, Aslanlı ve Hacı Kamil hanın restoresini tamamlamıştı.
Kültür ve Tabiat Varlıklarını Koruma Kuruluna Hanlarla ilgili sunduğu ve kabul gören projelerini bir bir hayata geçirmeye çalışan Şanlıurfa Belediyesi, toplam 9 hanın restorasyonunu tamamlayarak tarihi hanları yeniden aslına uygun bir şekilde restore etmeyi planlıyor.
Şanlıurfa, günümüze ulaşmış Osmanlı dönemine ait hanları ile Türkiye’nin önde gelen illeri arasında yer almaktadır. Mimari özellik arzetmeyen bazı küçük hanlar sayılmayacak olursa, halen Şanlıurfa merkezinde Gümrük Hanı, Hacı Kamil Hanı, Barutçu Hanı, Mencek Hanı, Şaban Hanı, Kumlu- hayat Hanı, Fesadı Hanı, Samsat Kapısı Hanı, Millet Hanı, Bican Ağa Hanı ve Topçu Hanı olmak üzere, Osmanlı dönemine ait 11 adet büyük han bulunmaktadır. Bunlardan Gümrük Hanı, Hacı Kâmil Hanı, Mencek Hanı, Barutçu Hanı ve Fesadı Hanı iki katlı, diğerleri tek katlı olarak inşa edilmişlerdir.
Hanların içinde en ilgi çekeni Gümrük Hanıdır. Gümrük Hanı; Evliya Çelebi Seyahatnamesi’nde "Yetmiş Hanı" adıyla, bazı kaynaklarda ise iki renkli taşlarından dolayı "Alaca Han" adıyla geçen Gümrük Hanı, Şanlıurfa’daki hanların en güzel ve anıtsal örneklerindendir. Doğu cephesinde yer alan eyvan şeklindeki giriş kapısı üzerinde bulunan kitabede h. 970 (m. 1562) tarihinde yaptırıldığı yazılıdır. Hanın kare avlusunun etrafını çevreleyen dükkânların üzerinde, ön kısımları revaklı ikinci kat odaları yer almıştır. Giriş eyvanının üzeri mescid olarak değerlendirilmiştir.Bu tarihi han, 2001 yılında Rızvaniye Vakfı’nın katkılarıyla Şanlıurfa Kültür, Sanat ve Araştırma Vakfı (ŞURKAV) tarafından kısmen restore edildi.