Doğu Anadolu’nun kuzey ucunda yer alan Ardahan, sahip olduğu coğrafi yapı ve köklü tarihiyle uzun yıllardır araştırmacıların dikkatini çeken şehirlerden biri. Bölgenin tarih boyunca pek çok medeniyete ev sahipliği yapmış olması, Ardahan’ın adının nereden geldiğine yönelik soruları da gündeme taşıyor. Şehrin isminin kökeni üzerine farklı dönemlere dayanan çeşitli görüşler bulunuyor. Bu görüşler hem bölgenin kültürel yapısını hem de tarihsel dönüşümünü anlamak açısından önemli ipuçları sunuyor.
Ardahan ismine dair en bilinen tarihsel yorum
Ardahan isminin kökenine dair en yaygın görüş, adın Gürcüce kökenli olduğuna işaret ediyor. Gürcücede “Artağan” ya da “Ardahan” şeklinde kullanılan kelimenin, “yüksek yer”, “sarp bölge” ya da “dağlık alan” anlamlarına geldiği düşünülüyor. Bölgenin oldukça yüksek rakımlı ve sert coğrafi yapıya sahip olması, bu görüşü destekleyen unsurlar arasında yer alıyor. Tarih boyunca Kafkasya ile Anadolu arasındaki geçiş bölgeleri arasında sayılan Ardahan’ın, bu coğrafi özellikleri nedeniyle bu adı aldığı yönündeki açıklamalar güçlü bir şekilde kabul görüyor.
Hitit ve Urartu dönemlerine dayanan etimolojik iddialar
Bazı tarihçiler, Ardahan’ın adının yalnızca Kafkasya kökenli olmadığını, daha eski dönemlere kadar uzanan bir geçmişi olabileceğini belirtiyor. Hitit ve Urartu uygarlıklarının bölgeyle olan temasları incelendiğinde, Ardahan’ın adının bu uygarlıkların kaynaklarında geçen bazı yerleşim adlarıyla benzerlik gösterdiği görülüyor. Her ne kadar bu iddialar kesin belgeyle doğrulanmış olmasa da, Ardahan’ın tarihsel köklerinin çok daha derinlere uzanabileceği düşüncesini güçlendiriyor. Özellikle Urartu’nun kuzey sınırlarında bulunan yerleşim adlarıyla kurulan benzerlikler, bölgenin eski çağlardan beri stratejik önem taşıdığını işaret ediyor.
Orta Çağ kayıtları Ardahan’ın önemini ortaya koyuyor
Orta Çağ döneminde Anadolu ile Kafkasya arasındaki ticaret yollarının yoğunlaşması, Ardahan’ın hem askeri hem ekonomik açıdan değer kazanmasına neden oldu. Bu döneme ait kaynaklarda Ardahan’ın farklı telaffuzlarla anıldığı, ancak günümüzde kullanılan şeklinin zamanla yerleştiği görülüyor. Bölgenin çeşitli imparatorlukların yönetimine geçmesi, adın telaffuzunda ve yazımında farklılıklar yaratmış olsa da, coğrafyanın tanımlanmasında “yükseklik” ve “dağlık bölge” vurgularının devam ettiği dikkat çekiyor.
Ardahan’ın coğrafyası adının anlamını destekliyor
Ardahan’ın isminin kökenine dair yapılan yorumların büyük bölümü, doğrudan şehrin doğal yapısıyla ilişkilendiriliyor. Sert geçen kışlar, yüksek dağ silsileleri ve platolar, bölgenin tarih boyunca “yüksek yer” anlamına gelen isimlerle anılmasına sebep olmuş olabilir. Bugün dahi Türkiye’nin en soğuk yerleşimlerinden biri olarak bilinen Ardahan, coğrafi özellikleri nedeniyle adının etimolojik kökenini yansıtmaya devam ediyor. Bu durum, tarihsel yorumlarla birlikte değerlendirildiğinde bölgenin adının tesadüfi olmadığını gösteriyor.
Kültürel etkileşimler Ardahan adının şekillenmesinde rol oynadı
Ardahan’ın tarih boyunca farklı uygarlıkların etkisi altında kalması, adının anlam ve kullanımında değişikliklere neden olmuş olabilir. Kafkas halkları, Türk boyları, Gürcü toplulukları ve Anadolu’nun yerel halkları arasında yaşanan kültürel etkileşimler, yer adlarının zaman içinde dönüşmesine yol açan önemli faktörler arasında yer alıyor. Ardahan da bu etkileşimin bir ürünü olarak bugün bilinen adını almış güçlü tarihi geçmişe sahip şehirlerden biri olarak öne çıkıyor.
Kaynak: Zeki Ersin Yıldırım
Kaynak: Zeki Ersin Yıldırım
