Muhtarlık demokrasinin ilk basamağı olarak biliyoruz. Ancak incelendiğinden Muhtarlık birimlerinin temelleri ilk olarak 1829 senesinde İstanbul’da atılmış, II. Mahmut Yeniçeri Ocağı’nı ortadan kaldırması sonucu Yeniçerilerin yokluğunda tehlikeye meydan vermemek ve küçük birimlerin güvenliğini koruyabilmek için muhtarlık teşkilatını kuruldu. Bu birimlerin düzenlenmesi ise yasal olarak ilk kez 1864 senesinde gerçekleşti.. Bu yasanın adı Teşkil-i Vilayet Nizamnamesi olarak bilinuyor. 1876 senesinde yapılan İdare-i Umumiye-i Vilayet Nizamnamesi ile muhtarların görevleri daha ayrıntılı ve net bir şekilde ortaya koyuldu. Ancak bu yasa ile muhtarlıklar ve mahalli yönetimler ile ilgili bütün düzenlemeler yürürlükten kaldırıldı ve bunun neticesinde muhtarlık görevleri son buldu. Mahalle muhtar ve ihtiyar heyetleri, 1913 tarihli İdare-i Umumiye-i Vilayet Kanunu ile kaldırılmış olduğu halde, varlıklarını mahallelerdeki kamu hizmetlerinin bir gereği olarak 1933 yılına kadar fiilen sürdürdü. Bu tarihte çıkartılan 2295 sayılı kanunla varlığı sona verdirilen kuruluşun görevlerini, zabıta ve belediye gibi bazı kuruluşların yapması öngörüldü.. Ancak. 10 yıllık bir uygulama mahalle muhtarlığının boşluğunun doldurulmasının mümkün olmadığı görüldüğünden, 1944 tarihli ve 4541 sayılı Şehir ve Kasabalarda Mahalle Muhtar ve İhtiyar Heyetlerinin Teşkiline Dair Kanun ile Kanunun uygulama şekil ve esaslarına dair 1945 tarihli tüzük çıkarıldı ve bugünkü şeklini almdı. Günümüzde varlığını koruyan ve muhtarlık mahalle yönetimini düzenleyen yasa 05.04.2004 tarihinde Bakanlar Kurulu Kararı ile kabul edildi. Türkiye’de yaklaşık olarak 53 bin adet muhtar bulunuyor.
Nufus teşkilatı MERNİS Projesini faaliyete sokmadan ikamet ve nufus kayıt örneklerini muhtarlar imzalıyordu. Kayıtların düzenli tutulamadığından sahte ikametlerde veriliyordu. Nufus teşkilatının muhtarlara yetki vermeleri ile muhtarlar bilgisayar çıktısı ile vatandaşlara yardımcı oluyorlar.
Muhtarların maaşları iyileştirildi. Şanlıurfa’da ise yerel yönetimler muhtarlara verdiği önem nedeni ile muhtar evleri yaparak muhtarlar moderns binalara kavuştu.
