Şanlıurfanın yetiştirdiği önemli şairlerdendir. Şanlıurfada adı okula verilmiştir. Prof.Dr.Abdülkadir Karahanın biyografik incelemesinde Nâbinin doğum tarihi olarak 1052 (1642) tarihi üzerinde durulmaktadır. Ahmet Kabaklının Türk Edebiyatı kitabında 1640 olarak geçmektedir.Şanlıurfada gelecek nesillerin bu şairimizi tanıması için Başta yerel idarelerin her yıl adına bir etkinlik düzenlenmesi sağlanmalıdır.
Divan Edebiyatına adını altın harflerle yazdıran Şair Nâbi, nam-ı diğer "Urfalı Nâbi", klasik şiirimizin zirvedeki şairidir. Asıl adı Yusuftur. Yaşadığı dönemde "Ekmel-i Şu‘ârâ-yı Rum" ve "Melik-üş Şu‘ârâ" diye anılmıştır. Osmanlı dönemi şiirinin temel taşlarından biri olan Nâbi, Divan Edebiyatına yenilik getirmiş ve onun "Hikemiyat" tarzı şiirleri ekol olmuştur. Urfada doğan Nâbinin doğum tarihi kesin değildir. Ama şiirlerinden ve yazdıklarından anladığımız kadarıyla çocukluk ve gençlik yılları Urfada geçmiştir.. Ayrıca şairin Evlâd-ı Resûl olduğu şiirlerine dayanılarak ortaya atılmıştır. Nâbi, 1665 yılında 24 yaşında genç bir şair olarak İstanbula gitmiştir. İstanbula gidişinden sonra şöhret olmuştur. Urfada yaşadığı dönemde çok iyi bir medrese eğitimi aldığı eserlerinden anlaşılmaktadır. Nâbinin Urfada geçen yılları hakkında hiçbir şey bilinmemektedir. Yalnızca Nâbinin Urfayı sevdiği, Urfa üzerine gazeller yazdığı bilinmektedir. Nâbinin Urfada yaşadığı yılları yorumlayan Bedri Alpay, şunları söylemektedir: "Ulu Camii Mahallesinde doğmuştur. Hacı Gaffarzâdelerdendir. Babasının adı Mustafa olup, ticaret ve ziraatle uğraşmıştır. Ailesi Urfanın köklü ailelerindendir. Okuma ve yazmayı kimden öğrendiğini bilmiyoruz. Fakat esaslı bir bir tahsil gördüğü muhakkak. Bunun gibi Urfada hangi medresede okuduğunu da öğrenemedik. Zamanının en ünlü medresesi olan Halil-ür Rahman Medresesinde okumuş olabilir. Bununla beraber havuz başı veya küçük attar pazarı denilen yerde attariye eşyası sattığını öğrendik. Daha sonra ilim ve edebiyatı tercih ederek dükkânı terkettiği söyleniyor. Medresede Arapça, Farsça, Tasavvuf, Felsefe, Arûz, Beyan ve Bedii ilimlerini öğreniyor." 76 Yine Bedri Alpayın yazdığına göre şeyhi Yakup Kalfanın tavsiyesi üzerine İstanbula gitmiştir.
"Eski edebiyatımızda çok az şair ekol sahibi olmuştur. Bunlardan biri de Nâbidir. Nâbi ile beraber eski edebiyatımızda Fuzûli ekolu, Baki ekolu, Ruhi ekolu... gibi ekollerden de bahsedebiliriz. Bunlar içersinde kendisinden sonraki şairler üzerinde ağırlıklı olarak etkisi olanlardan biri, belki de birincisi Nâbidir. Nâbinin tarzını sürdüren, onu üstad olarak tanıyan şairlerden ilk akla gelen şunlardır: Bosnalı Alâaddin Sabit, Diyarbekirli Hami, Seyyid Vehbi, Çelebizâde Asım, Arpaeminizâde Sami, Koca Ragıp Paşa, Fıtnat Hanım, Haşmet, Sünbülzâde Vehbi, Keçecizâde ızzet Molla, Ziya Paşa vs.
Nâbi ekolunun özelliklerine gelince, onun hikemi tarz ya da hikemiyât diye adlandırılan tefekkür ve hikmete yönelik şiirinin özelliğini, genel olarak, devrini çok yakından ilgilendiren sosyal ve siyasi olayların bilgece formüle edilmesi, halkın dilinde yıllar yılı söylene söylene klişeleşmiş atasözleri, deyimler kelâm-ı kibarlar gibi konuları içerir. Şüphesiz bu çerçevenin dışında kalan şiirleri de vardır. Ancak Nâbi şiiri denince ana hatlarını bu şekilde çizmek mümkündür." 77
"Nâbinin dil bilgisi, kültürü, sohbeti hakkında bilgi veren ve onun bu hususlarda en önde gelenlerden biri olduğu belirten eserlerden Vakayiu-Fuzaladaki bilgiler dikkat çekicidir. Orada şairimizin, sohbetinin lezzeti, külfetsiz olduğu, kendisinin seri‘ül-i intikal, bedi‘il irticâl, gayet güzel ve tatlı konuşan bir zat olarak tanındığı belirtildikten sonra kültür bakımından devrinde tek, hususiyle Farsça ve edebiyat bilgilerinde eşsiz sayılmaya layık bulunduğu açıklanmaktadır. Yusuf Nâbinin ayrıca musiki ile de meşgul olduğu, hatta bestekârlığının da hatırlanması gerektiğine de işaret etmek gerekir. Şeyhülislâm Mehmet Esad Efendi (1685-1753), Atrab-ül Asar fi Tezkireti Urafail Ebrar isimli yüz kadar bestecinin biyografisini kapsayan eserinde Nâbi de yer almaktadır. Onun Ruhâvi makamında -usûl-i nim-devirde- şöyle başlayan gazelini başarılı bir şekilde bestelediğine de temas edilmektedir:
Ruhunda bâdeden yarın ki ab u tâb olur peyda
Derunumda benim bir ma‘den-i simab olur peyda
Geleneksel Urfa müzik kültüründen doğal olarak beslenmiş olan Nâbinin, Diyarbakırlı Seyyit Yahyadan musiki dersleri aldığı söylenmektedir. Hanefi mezhebine bağlı olan Nâbi, aynı zamanda ehl-i tarik biridir. İstanbuldaki hayatından sıkılarak 1680 yılında Halepe yerleşmiştir. 1700 yılında Baltacı Mehmed Paşa Halep valiliğinden alınarak İstanbula giderken Nâbiyi İstanbul Başmuhasipliğine tayin etmiş ve yanında götürmüştür. Bu arada hocalık ta yapan Nâbi 1712 yılında vefat etmiş ve Karacaahmet Mezarlığına defnedilmiştir. Mezarı, 1986 yılında Şanlıurfa Belediyesi tarafından anıtmezar haline getirilmiştir.
Eserleri şunlardır: Türkçe Divân, Hayriye, Hayrâbâd, Tuhfe-i Dilkeş-i Nâbi, Tuhfetül Harâmeyn, Tercüme-i Hadis-i Erbâ‘in, Zeyl-i Siyer-i Veysi, Münşeât, Fetihnâme-i Kamâniçe, Surnâme, Gazânâme, Farsça Divânçedir.
Şiirlerinden Örnek bir gazel
Virmezdi kimse kimseye nan minnet olmasa
Bir maslahat görülmez idi rüşvet olmasa
Halkun miyanesinde bulunmazdı ittihad
Meşreblerinde rabıta-i hisset olmasa
Kendü vücuduna bile giymezdi malı halk
Kasd-ı nümayış ü şeref ü şevket olmasa
Yok bi garaz mu‘amele-i ehl-i zamanede
Kimse ibâdet etmez idi cennet olmasa
Tahsil-i ilmin üstüne tercih ider mi nas
Tahsil-i mal vasıta-i rif‘at olmasa
ıtmez zuhur asrda bir kimseden kerem
Zımmında kasdi da‘iye-i şöhret olmazsa
Kemyab idi miyan-ı le’imanda imtizac
Mabeynde alaka-i cinsiyet almasa
Bakmazdı kimse ayine-i sâfâ Nâbiya
Hodbinlik alakasına alet olmasa. 79
Muhammes
Bu gülistanda benimçün ne gül ne şebnem var
Bu çarşude ne dadu sited ne dirhem var
Ne kudret ü ne tasarruf ne biş ü ne kem var
Ne kuvvet ü ne teayyum ne zahm ü merhem var
Bu kârhânede bilsem neyim benim nem var
Vücûd cud-i ilâhi hayat bahş-i kerim
Nefes atiyye-i rahmet kelam fazl-ı kadim
Beden bina-yı Hüda ruh nefha-i tekrim
Kuva vedia-i kudret havas vaz-i hakim
Bu kârhânede bilsem neyim benim nem var
Bu kârhânede bir başka kâr ü barım yok
Ne varsa cümle anındır bir özge varım yok
Cihana gelmede gitmekle ihtiyarım yok
Benim benim diyecek elde bir medarım yok
Bu kârhânede bilsem neyim benim nem var
Zemin bisat-i kader çerh hayme-i azamet
Nücum-i sabit ü seyyar meş‘al-i kudret
Cihan netice-i cud-i hazain rahmet
Sahaif-i suver-i kevn nüsha-i hikmet
Bu kârhânede bilsem neyim benim nem var
Vücud ariyetidir hayat emanettir
ıbade da‘vi-i mülk iddia-yi şirkettir
Kulun vazifesi teslimdir itaattir
Bana kulum dediği lütfdur inayettir
Bu kârhânede bilsem neyim benim nem var
Benim fakir-i tehidest cud Hakkındır
Adem benim sıfatımdır vücud Hakkındır
Zuhur ü hestiy ü bud ü nebud Hakkındır
Temaavvüc-i yem-i gayb ü şühüd Hakkındır
Bu kârhânede bilsem neyim benim nem var
Nasibsiz alamam rızkı huşk ile terden
Ne asman ü zeminden ne bahr ile berden
Gelir mukadder olan o denlü nukre vü zerden
Ziyade kabzedemem rızkımı mukadderder
Bu kârhânede bilsem neyim benim nem var
Sâbahı şam ü şeb-i tireyi nehar edemem
Hevayı ateş ü ab-ı haksar edemem
Sipihri sakin ü kühsarı bikarar edemem
Hazanı kendi muradımca nevbahar edemem
Bu kârhânede bilsem neyim benim nem var 80
Şanlıurfalı nabinin geleceğimiz olan öğrencilere tanıtımı mutlaka yapılmalıdır.